Zaskakujące jest to, jak niewiele informacji, poza suchymi danymi na temat funkcjonowania w gremiach organizacyjnych Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, można znaleźć na temat jednego z liderów społeczności ukraińskiej na Pomorzu Środkowym, Władysławie (Włodzimierzu) Serkizie (1931–2002). Można więc prześledzić jego drogę w strukturach UTSK, od samego początku istnienia organizacji po jej zreformowanie i przekształcenie w Związek Ukraińców w Polsce, można ustalić, że wielokrotnie zasiadał w kierowniczych gremiach stowarzyszenia, że był pierwszoplanową postacią koszalińskiego koła. Znacznie mniej dowiemy się jednak o jego życiowych pasjach, o jego poglądach, o jego relacjach z innymi ludźmi. Wiele to mówi o nas samych, o tym, jak powierzchowne bywa nasze zainteresowanie osobami, które poświęcają swój czas dla innych.

Władysław Serkiz przyszedł na świat 10 września 1931 r. w miejscowości Kornie w powiecie Tomaszów Lubelski, w rodzinie Jana i Ireny (z domu Storoniak). W Korniach, wsi liczącej nieco ponad tysiąc mieszkańców, do czasu wybuchu II wojny światowej gospodarzyli niemal sami Ukraińcy. W październiku 1939 r. Kornie zostały włączone do obłasti lwowskiej ZSRS. W latach 1941–1944 znalazły się w Dystrykcie Lwowskim Generalnego Gubernatorstwa. W latach 1944–1946 większość mieszkańców została wysiedlona do Związku Sowieckiego. Pozostałą część – 327 osób, rozproszono na terenach Ziem Odzyskanych w 1947 r. w ramach akcji „Wisła”. W ten sposób Serkizowie znaleźli się w miejscowości Przemysław, w gminie Drewnica, zaledwie kilkanaście kilometrów na wschód od Gdańska.

Edukację szkolną Władysław Serkiz rozpoczął jeszcze przed wojną w Korniach, dwie ostatnie klasy szkoły podstawowej ukończył w Rawie Ruskiej. Dalszą naukę przerwały wydarzenia wojenne i powojenne. Pod nieobecność ojca, który w 1944 r. został wcielony do Armii Czerwonej, nastolatek musiał pomagać w utrzymaniu gospodarstwa rolnego. Także po przesiedleniu w 1947 r. początkowo pracował na gospodarstwie rolnym rodziców. W 1948 r. na terenie Wrocławia odbywał służbę junacką w Powszechnej Organizacji „Służba Polsce”. Wkrótce potem wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej. W 1950 r. rozpoczął naukę w szkole instruktorów teatralnych w Nowym Dworze Gdańskim, którą kontynuował w Bydgoszczy, w Państwowej Szkole Instruktorów Teatru Ochotniczego. Naukę przerwało mu tym razem powołanie do odbycia zasadniczej służby wojskowej w 1951 r.

W połowie lat 50. Władysław Serkiz przeniósł się do Koszalina. Znalazł się on wkrótce wśród współtwórców Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Był jednym z delegatów na zjazd organizacyjny stowarzyszenia w czerwcu 1956 r. w Warszawie. Współtworzył wojewódzkie struktury UTSK w Koszalinie. Szczególną uwagę poświęcał rozwojowi Szkoły Podstawowej im. Tarasa Szewczenki z ukraińskim językiem nauczania w Białym Borze. Pośredniczył w udzielanej uczniom pomocy materialnej z Zachodu.

W latach 1959–1967 Serkiza odsunięto od pełnienia funkcji w zarządzie wojewódzkim UTSK w Koszalinie, z powodu jego niewłaściwej, w ocenie władz, postawy politycznej. Do aktywniejszej działalności powrócił w drugiej połowie lat 60.

Pasją Władysława Serkiza był teatr. Z powodzeniem prowadził amatorskie zespoły dramaturgiczne (nie udało się jednak przekształcić żadnego z nich w teatr zawodowy). Przez długie lata występował również w reprezentacyjnym chórze UTSK „Żurawli”.

Serkiz miał ogromny talent organizatorski. W 1969 r. po raz pierwszy odpowiadał za realizację centralnego przeglądu artystycznego UTSK. Głównym organizatorem festiwalu był później jeszcze dwukrotnie – w 1977 i 1981 r. Te dwie imprezy, zorganizowane w amfiteatrze koszalińskim, uznano za ogromny sukces organizacyjny i artystyczny. Miały one również ogromne znaczenie dla podniesienia ducha narodowego wśród społeczności ukraińskiej w Polsce. Równolegle Władysław Serkiz był współtwórcą przeglądu twórczości dziecięcej w Koszalinie w 1972 r., który z czasem przekształcił się w imprezę cykliczną. Odbywa się ona również współcześnie. Serkiz przyczynił się także do zorganizowania audycji radiowych w PR Koszalin, wiele lat prowadzonych przez Jakuba Muszyńskiego.

W swej działalności społecznej szeroko wykorzystywał możliwości i kontakty, które zdobywał pracując zawodowo w Państwowym Przedsiębiorstwie RSW „Ruch” oraz w Teatrze Bałtyckim w Koszalinie. Na początku lat 80. wstąpił do NSZZ „Solidarność”. Związki z „Solidarnością” spowodowały, że w okresie stanu wojennego pozycja Serkiza została zakwestionowana przez część kierownictwa organizacji. W trakcie jednego z zebrań w 1982 r. „zarzucono mu […], że po sierpniu 1980 r. będąc pod wpływem ekstremistów z «Solidarności» był inspiratorem działań rozbijackich zarówno w Towarzystwie jak i w całym środowisku ukraińskim w Polsce”.

W 1985 r. lokalny aktyw UTSK w Koszalinie usiłował – bez powodzenia – wprowadzić Serkiza na listy wyborcze do Sejmu PRL. Po przemianach politycznych 1989 r. Serkiz zaangażował się m.in. w ratowanie pamięci po ukraińskich mieszkańcach rodzinnych Korni.

Za swą działalność społeczną Władysław Serkiz został odznaczony m.in. Brązowym Krzyżem Zasługi, Medalem za Zasługi dla Województwa Koszalińskiego, odznaką „Zasłużony działacz kultury”, medalami z okazji XX i XXV-lecia UTSK, złotą odznaką TPPR.

Władysław Serkiz był żonaty. Razem z żoną Olgą dochowali się dwojga dzieci. Zmarł 16 lutego 2002 r. w Szczecinie. Został pochowany na cmentarzu w Koszalinie.

Jarosław Syrnyk

Źródło:

A. Słabig, Działalność społeczno-polityczna Ukraińców w Polsce w okresie tzw. karnawału „Solidarności” (ze szczególnym uwzględnieniem Pomorza Zachodniego), „Przegląd Zachodniopomorski” nr 36 (2021), 65: 325–349, DOI: 10.18276/pz.2021.36-12
О. Гнатюк, З глибини моєї пам’яті. Книга спогадів, Київ 2017.
cmentarz.koszalin.mpcms.pl