Doktor Jarosław Hryckowian (1931–2022) należał do ścisłej elity społeczności ukraińskiej w Polsce od drugiej połowy lat 50. XX w. aż do drugiej dekady XXI w. Był postacią rozpoznawalną we wszystkich miejscach, z którymi związane było jego życie: pochodził z Zachodniej Bojkowszczyzny, z miejscowości Wola Matiaszowa w powiecie leskim, jego rodzina została przesiedlona do powiatu bytowskiego, studiował w Krakowie, często bywał w Warszawie, a większość dorosłego życia spędził w Koszalinie.
Jarosław Hryckowian przyszedł na świat 24 kwietnia 1931 r. w rodzinie Michała i Katarzyny z domu Biłanycz. Wola Matiaszowa nie była dużą miejscowością, przed wojną liczyła ok. 300 mieszkańców, niemal wszyscy wyznania greckokatolickiego. O tym, co działo się tu w czasie niemieckiej okupacji (1939–1944) wiadomo niewiele. Stosunkowo więcej informacji posiadamy o zdarzeniach z lat 1944–1947, kiedy to w Woli Matiaszowej i okolicy dochodziło do wielu starć między ukraińskimi partyzantami, a polskimi funkcjonariuszami i żołnierzami. Rodzina Hryckowianów uniknęła wysiedlenia do ZSRS, które realizowane było w latach 1944–1946, nie uniknęła jednak wysiedlenia w 1947 r. na Pomorze Środkowe, do miejscowości Trzebiatkowa w powiecie bytowskim.
Swoją edukację Jarosław Hryckowian rozpoczął jeszcze w okresie przedwysiedleńczym. Do wybuchu wojny w 1939 r. uczył się w polskiej szkole w Berezce. W czasie okupacji we wsi zorganizowano szkołę z językiem ukraińskim. Co ciekawe, uczył się także w szkole w Baligrodzie, która posiadała własną bursę. W 1948 r. Jarosław Hryckowian rozpoczął naukę w liceum pedagogicznym (w źródłach istnieją dwie wersje – w Bytowie lub Wejherowie). Po zakończeniu nauki w liceum i zdaniu matury pracował jako nauczyciel w liceum ogólnokształcącym w Zawierciu. Według materiałów SB studia rozpoczął na Wydziale Zaocznym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Od 1955 r. studiował na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego na kierunku filologia rosyjska. W 1958 r. obronił pracę magisterską pt. „Идейное и художевтенное значение фантастики в творчестве Гоголя”, napisaną pod kierunkiem prof. Wiktora Jakubowskiego.
W trakcie studiów w Krakowie Hryckowian włączył się w nurt pracy społecznej, był inicjatorem powstania młodzieżowej grupy studenckiej, a od 1956 r. członkiem Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. W UTSK często był później wybierany do kierowniczych gremiów organizacji – zarządu głównego lub prezydium zarządu głównego. W 1957 r. uczestniczył w Festiwalu Młodzieży w Moskwie. Nawiązał tu liczne znajomości z Ukraińcami ze Związku Radzieckiego, ale nie tylko.
Podobnie jak w przypadku wielu innych ukraińskich działaczy w Polsce „ludowej” Hryckowianem bardzo szybko zainteresowały się organa bezpieczeństwa komunistycznego państwa. Od września 1958 r. do marca 1959 r. SB bezpieka intensywnie próbowała pozyskać go do współpracy w ramach prowadzonego rozpracowania pod kryptonimem „Saturn”, którego tzw. figurantem (osobą rozpracowywaną) był Ołeksa Horbatsch. SB wielokrotnie wzywała Hryckowiana na spotkania, żądano od niego m.in. ujawnienia treści listów, które otrzymywał od Horbatscha. Jak czytamy w pozostawionych dokumentach źródłowych, pomimo wywieranej przez wiele miesięcy presji, Jarosław Hryckowian ostatecznie „wyraził się […], że w żadnym wypadku nie pójdzie z nami na ściślejszą współpracę”. Mogło to zarzutować na jego dalszej karierze naukowej, m.in. nie przyjęto go do pracy na UMCS w Lublinie, ani do pracy w WSP w Słupsku.
Po zakończeniu studiów w Krakowie i w związku z nieudanymi próbami znalezienia pracy w większych ośrodkach akademickich, Jarosław Hryckowian związał się z Koszalinem. Tutaj pracował m.in. jako metodyk i inspektor ds. szkolnictwa z ukraińskim językiem nauczania, a od 1973 r. jako starszy pracownik naukowy koszalińskiego Oddziału Doskonalenia Nauczycieli. W 1977 r. Hryckowian obronił na Uniwersytecie Wrocławskim pracę doktorską pt. „Literatura ukraińska w przekładach i krytyce polskiej lat 1945–1965”, którą napisał pod kierunkiem prof. Mariana Jakóbca.
Od 1957 r. Hryckowian publikował (także pod pseudonimami: Wasyl Perczenko, Hryhorij Bojczuk) swoje artykuły i opracowania w wydawnictwach UTSK – tygodniku „Nasze Słowo”, almanachu „Ukraiński Kalendarz” i w antologii „Homin”. Jego prace publikowane były również w innych wydawnictwach, w tym zagranicą – w ZSRS, Jugosławii i Czechosłowacji. Oprócz opracowań naukowych, felietonów i reportaży, Hryckowian był również autorem lub współautorem podręczników do nauki języka ukraińskiego oraz materiałów metodycznych (m.in. wraz z Aleksandrem Tomkowiczem opracował „Materiały pomocnicze dla nauczycieli przygotowujących uczniów do konkursów i olimpiad z języka rosyjskiego”). Publikował szereg prac, także o tematyce historycznej, poświęconych rodzinnym stronom, czy funkcjonowaniu społeczności ukraińskiej na Pomorzu Środkowym. Ogółem bibliografia prac i opracowań Jarosława Hryckowiana liczy kilkaset pozycji.
W latach 80. XX w. Hryckowian związał się z działającym w Koszalinie Klubem Inteligencji Katolickiej. Był również członkiem „Solidarności”. Wraz z innymi członkami lokalnej społeczności ukraińskiej, a przede wszystkim tutejszym proboszczem greckokatolickim ks. Włodzimierzem Pyrczakiem, podjął szereg inicjatyw związanych z jubileuszem 1000-lecia chrztu Rusi-Ukrainy. W 1989 r. został członkiem Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” w Koszalinie. Po przemianach politycznych przełomu lat 80 i 90. Hryckowian nadal aktywnie uczestniczył w życiu społeczności ukraińskiej w Polsce. W 1992 r. został pierwszym przewodniczącym Ukraińskiego Towarzystwa Nauczycielskiego w Polsce. Był członkiem Ukrainian World Association of Professional Educators.
W drodze życiowej Jarosławowi Hryckowianowi towarzyszyła żona, Helena (z domu Hirna). Jarosław Hryckowian zmarł 29 października 2022 r. Został pochowany w Koszalinie.
Jarosław Syrnyk
Źródła:
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, sygn. BU 00945/677
М. Зимомря, І. Зимомря, М. Талапканич, М. Паук, Животворна змагальність освіти. Життєвий шлях, науково-педагогічна діяльність Ярослава Грицковяна, Ужгород 2000.
Я. Грицковян, Шкільництво стало моїм життям, «Наше слово» №5/2020
Я. Грицковян, Без вини винуваті. Моє життя а український студентський рух у Польщі 1955-1965, Koszalin 2010
Я. Грицковян, З історії кошалінського гуртка УСКТ (з 1991 року ОУП) – 1956-2004, „Український альманах” 2005
J. Hryckowian, Z historii wspólnoty greckokatolickiej w Koszalinie (1971–2010), „Rocznik Koszaliński” nr 37 (2009)
Грицков’ян Ярослав Михайлович / С. Заброварний // Енциклопедія Сучасної України [Електронний ресурс] / Редкол. : І. М. Дзюба, А. І. Жуковський, М. Г. Железняк [та ін.] ; НАН України, НТШ. – К. : Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2006. – Режим доступу : esu.com.ua,
cmentarz.koszalin.mpcms.pl
"Tak wracam sobie wspomnieniami…" audycja radiowa Anny Winnickiej, prk24.pl